Sáng kiến kinh nghiệm: Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học Hóa học 9 - Nguyễn Thị Hiên

Nội dung tài liệu: Sáng kiến kinh nghiệm: Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học Hóa học 9 - Nguyễn Thị Hiên

1. Sử dụng bản đồ tư duy trong việc giảng bài mới: Việc thực hiện dạy học bằng cách lập bản đồ tư duy được tĩm tắt qua 4 bước như sau: Bước 1: Học sinh lập bản đồ tư duy theo nhĩm hay cá nhân với gợi ý, hướng dẫn của giáo viên. Bước 2: Học sinh hoặc đại diện của các nhĩm học sinh lên báo cáo, thuyết minh về bản đồ tư duy mà nhĩm mình đã thiết lập. Bước 3: Học sinh thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hồn thiện bản đồ tư duy về kiến thức của bài học đĩ. Giáo viên sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp học sinh hồn chỉnh bản đồ tư duy, từ đĩ dẫn dắt đến kiến thức của bài học. Bước 4: Củng cố kiến thức bằng một bản đồ tư duy mà giáo viên đã chuẩn bị sẵn hoặc một bản đồ tư duy mà cả lớp đã tham gia chỉnh sửa hồn chỉnh, cho học sinh lên trình bày, thuyết minh về kiến thức đĩ. Trong cách dạy học này giáo viên sẽ sử dụng bản đồ tư duy cho cách trình bày mới. Giáo viên thay vì gạch đầu dịng các ý cần trình bày lên bảng thì sử dụng bản đồ tư duy để thể hiện được một phần hoặc tịan bộ nội dung bài học một cách rất trực quan. ví dụ: Bài 8: Một số axit quan trọng
2. - Sử dụng bản đồ tư duy trong việc củng cố kiến thức: Để củng cố, khắc sâu kiến thức của bài học, nhiều giáo viên đã chọn giải pháp là ra một vài bài tập trắc nghiệm hoặc cho học sinh đọc phần ghi nhớ ở sách giáo khoa hay cho học sinh gấp vở lại rồi yêu cầu các em nhớ về kiến thức của bài học đĩ. Mỗi cách làm ở trên đều cĩ những hạn chế nhất định như: + Một vài bài tập khơng kiểm tra được mức độ tiếp thu của học sinh qua tồn bài học. Đặc biệt là khơng giúp học sinh khái quát được tồn bộ nội dung bài học. + Cho học sinh đọc phần ghi nhớ ở sách giáo khoa sẽ làm cho học sinh học vẹt, đọc cho xong theo yêu cầu của thầy cơ mà khơng nhớ được kiến thức, nhất là cuối tiết học độ tập trung của các em rất thấp. + Cho học sinh gấp vở lại rồi yêu cầu các em nhớ về kiến thức của bài học đĩ sẽ làm cho các em học thuộc lịng, học vẹt. Các em cĩ thể cố gắng nhớ ngay lúc đĩ nhưng sau đĩ cũng nhanh chĩng bị quên. Nếu chúng ta hướng dẫn cho các em sử dụng bản đồ tư duy để tự tĩm tắt nội dung bài học sẽ giúp các em động não, sáng tạo hơn nhiều. Thực hiện điều này sẽ giúp cho học sinh cĩ thể khái quát hĩa kiến thức tốt hơn, liên hệ các kiến thức đĩ với nhau một cách logic. Đầu tiên là giáo viên tự vẽ cho các em thấy, sau đĩ là yêu cầu các em vẽ dưới sự gợi ý, hướng dẫn của giáo viên và sau cùng các em sẽ tự vẽ theo ý tưởng, sự hiểu biết của mình. Sau khi học xong bài tính chất hĩa học của bazơ, giáo viên nêu yêu cầu: Em hãy trình bày tính chất hĩa học của bazơ bằng bản đồ tư duy? Học sinh tự vẽ bản đồ theo sự hiểu biết của mình:
3. - Sử dụng Bản đồ tư duy để dạy tiết ơn tập, luyện tập: Qua thực tế giảng dạy bộ mơn tơi thấy rằng loại bài luyện tập là rất quan trọng nhằm củng cố, hệ thống hĩa và khắc sâu kiến thức đồng thời rèn luyện kỹ năng vận dụng giải bài tập hĩa học. Cấu trúc bài luyện tập ở sách giáo khoa cĩ 2 phần : + Phần 1: Kiến thức cần nhớ + Phần 2: Bài tập Cách viết của sách giáo khoa ở phần 1 thường là hệ thống lại các kiến thức theo kiểu hàng ngang nếu giáo viên khơng biết vận dụng phương pháp tích cực thì dạy phần này tương đối tẻ nhạt, đơn thuần là giáo viên ra câu hỏi học sinh trả lời, hiệu quả cách dạy này khơng cao. Nếu sử dụng bản đồ tư duy để hệ thống hĩa các kiến thức của một chương lên trên một tờ giấy trong đĩ thể hiện đầy đủ các nội dung kiến thức và được đặt trong mối liên hệ của chúng thì học sinh sẽ dễ nhớ và cĩ điều kiện nhớ lâu hơn. Để dạy phần 1, giáo viên cho học sinh lập một bản đồ tư duy ở nhà về phần kiến thức cần nhớ, khi dạy phần này giáo viên tổ chức cho học sinh nhận xét vài bản đồ chọn ra bản đồ hồn chỉnh nhất giáo viên cĩ thể bổ sung ý kiến của mình vào để cĩ một bản đồ chuẩn dùng cho học sinh nắm các kiến thức của bài học. Sau khi học xong chương I, cĩ thể dùng bản đồ tư duy hệ thống hĩa lại các nội dung trọng tâm trong chương.
4. -Sử dụng bản đồ tư duy trong bài thực hành: Trong giờ thực hành, học sinh thường được kiểm chứng lí thuyết đã học trên lớp và được trực tiếp làm một số thí nghiệm, quan sát hiện tượng hố học xảy ra theo nhĩm, do đĩ các em cần phải nắm vững các bước tiến hành để cĩ thể thực hiện thành cơng các thí nghiệm. Các bước tiến hành phải đơn giản, ngắn gọn cho học sinh dễ hiểu và cĩ thể thực hiện theo được. Trước giờ thực hành, giáo viên yêu cầu học sinh nghiên cứu nội dung thực hành, sau đĩ cho các nhĩm học sinh vẽ ra bản đồ tư duy thể hiện các bước tiến hành cho từng thí nghiệm và báo cáo trước lớp. Cả lớp chỉnh sửa, bổ sung cho hồn chỉnh dưới sự hướng dẫn của giáo viên sau đĩ các nhĩm mới tiến hành thí nghiệm theo sơ đồ đã vạch ra. Ví dụ 1: Bản đồ tư duy thí nghiệm 3 – Nhận biết 3 dung dịch HCl, H2SO4 lỗng, Na2SO4 trong bài thực hành “ Tính chất hĩa học của oxit và axit” b/Tính mới Hĩa học là một mơn học rất gần gũi với cuộc sống, học hĩa học chính là học những gì xung quanh ta. Do đĩ người giáo viên phải làm cho học sinh thơng hiểu được vấn đề này. Để làm được điều này khơng phải là nĩi suơng mà chúng ta phải đưa kiến thức
5. Hĩa học vào cuộc sống, từ kiến thức Hĩa học đã học các em cĩ thể liên hệ để giải thích các hiện tượng đang diễn ra xung quanh, thấy được vai trị của Hĩa học đối với đời sống và sản xuất. Đây là một cơng việc khơng hề đơn giản chút nào nhất là đối với những học sinh mới được làm quen với mơn Hĩa học. Nĩ địi hỏi học sinh phải chịu khĩ, biết liên hệ nhiều kiến thức Đây là cơng việc mà khơng phải bất kỳ học sinh nào cũng làm được. Do đĩ giáo viên phải hướng dẫn học sinh phương pháp học tập để ghi nhớ kiến thức một cách đầy đủ và hệ thống, biết cách liên hệ, gắn kết các kiến thức đã học với nhau. Bản thân tơi nhận thấy, trong dạy học, bản đồ tư duy cĩ thể được sử dụng để kiểm tra bài cũ, trong việc dạy học kiến thức mới, củng cố kiến thức sau bài học, dùng cho giáo viên ra bài tập về nhà, dùng trong bài thực hành và để tổng hợp kiến thức một chương hoặc nhiều bài học và đặc biệt hơn là cĩ thể giúp cho học sinh cĩ thể tự học ở nhà, chuẩn bị cho bài học mới c/ Hiệu quả áp dụng Việc áp dụng phương pháp dạy học bằng bản đồ tư duy giúp học sinh cĩ thể ghi nhớ, hệ thống hĩa kiến thức một cách khoa học, hiệu quả dẫn đến hạn chế tình trạng dạy học theo lối “đọc - chép” hay “nhìn – chép” truyền thống. Bên cạnh đĩ việc áp dụng phương pháp dạy học bằng bản đồ tư duy cịn tạo ra sự hứng thú, sáng tạo của học sinh trong quá trình học tập, giúp các em chủ động tiếp thu lấy tri thức dưới sự hướng dẫn của giáo viên, đáp ứng yêu cầu giáo dục xã hội trong thời đại mới. Trong quá trình dạy học tơi thường xuyên giới thiệu cho học sinh các kỹ thuật học cĩ sử dụng bản đồ tư duy và hướng dẫn học sinh cách làm. Chất lượng học tập của học sinh lớp 9 mơn Hĩa học trong năm học 2023-2024 đạt kết quả như sau: Năm Sĩ số Giỏi Khá Trung bình Yếu, kém học SL % SL % SL % SL % Khảo sát 36 5 13,9 7 19,4 10 27,8 14 38,9 đầu năm Kiểm tra 36 12 33,3 15 41,7 5 13,9 4 11,1 cuối HKI Kiểm tra 36 17 47,2 16 44,5 3 8,3 0 cuối HKII Kết quả trên cho thấy tỷ lệ học sinh đạt khá, giỏi ngày càng tăng lên và tỷ lệ học sinh yếu kém giảm xuống rõ rệt. Qua đĩ cho thấy khả năng ghi nhớ bài của học sinh cĩ chuyển biến tích cực so với thời điểm chưa thực hiện kinh nghiệm. Dạy học bằng bản đồ tư duy giúp cho học sinh thuộc bài ngay tại lớp, nhớ nhanh, nhớ sâu và chính xác nội dung bài học của mình, khắc phục được tình trạng học sau quên trước. Đặc biệt, đối với phương pháp này khơng chỉ phát triển được trí tuệ của học sinh qua khả
6. năng vẽ và viết ngắn gọn, cơ đọng nội dung bài học trên bản đồ tư duy, mà các em học sinh cịn hệ thống được kiến thức khi tổng hợp và chọn lọc ý để trình bày. Ngồi ra, cịn giúp cho học sinh khơng nhàm chán mà luơn sơi nổi và hào hứng trong tiết học, từ đĩ tạo được điều kiện cho học sinh tập trung thảo luận và cùng tìm ra vấn đề cốt lõi trong nội dung của bài học. Với phương pháp này buộc học sinh phải chủ động trong việc học của mình, từ đĩ mà hiệu quả trong việc học khơng ngừng được nâng cao. d/ Phạm vi ảnh hưởng - Sáng kiến kinh nghiệm này đã được triển khai và áp dụng cĩ hiệu quả cho học sinh học mơn Hĩa học 9 và áp dụng cho mơn KHTN ở khối 6,7, 8 ở trường THCS Đơng Thạnh - Sáng kiến kinh nghiệm này đã triển khai và ứng dụng cĩ hiệu quả tại trường THCS Thuận An thị xã Bình Minh, trường THCS Thành Lợi, huyện Bình Tân, tỉnh Vĩnh Long. 3. Tài liệu kèm theo - Căn cứ vào hướng dẫn 1020/HD-SGDĐT ngày 14/4/2023 về việc cơng nhận sáng kiến và đề xuất cơng nhận hiệu quả áp dụng phạm vi ảnh hưởng sáng kiến để phục vụ thi đua, khen thưởng - Truy cập phần mềm vẽ bản đồ tư duy: MINDMAP 4. Cam kết khơng sao chép hay vi phạm bản quyền Tơi cam kết Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp “ Sử dụng bản đồ tư duy trong dạy học Hĩa học 9” nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh, nâng cao chất lượng giảng dạy khơng sao chép hay vi phạm bản quyền của tổ chức và cá nhân nào. Người viết sáng kiến Nguyễn Thị Hiên